Ζούμε σε έναν κατά το μεγαλύτερο μέρος άγνωστο και ίσως κάπως μυστηριώδη κόσμο, προσπαθώντας από τις πιο μακρινές στιγμές του παρελθόντος να...
ξεκλειδώσουμε τα μυστικά του, που είναι και τα μυστικά της ύπαρξής μας. Χιλιάδες είναι τα ερωτήματα που έχουν διατυπωθεί ανά τους αιώνες, κάποια από αυτά απαντήθηκαν., κάποια άλλα όχι.
Πολλές φορές δε φαίνεται, πως μια απάντηση γεννάει και νέα ερωτήματα. Κάπως έτσι έγινε και με το νου του ανθρώπου. Βαδίζοντας στον 21ο αιώνα η σύγχρονη επιστήμη έχει προσεγγίσει σε μεγάλο βαθμό τν κατανόηση νοητικών λειτουργιών, που πριν από μερικούς αιώνες φαινόντουσαν ερωτήματα που θα παρέμεναν για πάντα μυστηριώδη. Τα έχει όμως απαντήσει, ή απλά άνοιξε το κουτί της Πανδώρας;
Όνειρα
Αν ρωτούσατε 10 ανθρώπους σχετικά με τη φύση των ονείρων, πιθανότατα θα παίρνατε 10 διαφορετικές απαντήσεις. Κι αυτό, επειδή οι επιστήμονες ακόμα προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο. Μία πιθανότητα: τα όνειρα ασκούν το νου ενεργοποιώντας συνάψεις μεταξύ νευρικών κυττάρων. Άλλη θεωρία είναι ότι οι άνθρωποι ονειρεύονται για στόχους και αισθήματα που δεν πραγματώθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας και η διαδικασία των ονείρων βοηθάει στη στερεοποίηση των σκέψεων και των αναμνήσεων. Γενικά, οι επιστήμονες συμφωνούν ότι ονειρευόμαστε κυρίως κατά τη διάρκεια του βαθύτερου σταδίου του ύπνου, του ονομαζόμενου ύπνου REM (REM: Rapid Eye Movement γρήγορη κίνηση των ματιών), αν και συμβαίνει να βλέπουμε όνειρα και στα υπόλοιπα στάδια του ύπνου.
Ύπνος
Το κάνουν οι μύγες των φρούτων, το κάνουν οι τίγρεις και άλλα ζώα, το κάνει ο άνθρωπος και φαίνεται πως δεν χορταίνει με τίποτε. Ο λόγος, για τον ύπνο. Κλείνουμε τα μάτια και αυτή η διαδικασία είναι τόσο σημαντική για μας, ώστε ξοδεύουμε το ένα τέταρτο ολόκληρης της ζωής μας κοιμούμενοι. Αλλά οι λόγοι που κρύβονται πίσω από το φαινόμενο του ύπνου εξακολουθούν να αποτελούν ένα αίνιγμα, όσο αποτελούν και τα όνειρα. Ένα πράγμα που γνωρίζουν οι επιστήμονες είναι, πως ο ύπνος έχει κριτική σημασία για τα θηλαστικά. Παρατεταμένες περίοδοι αϋπνίας μπορούν να οδηγήσουν σε ζαλάδες, ψευδαισθήσεις και σε ακραίες περιπτώσεις, ακόμα και στο θάνατο. Υπάρχουν δύο βασικά στάδια ύπνου, ο NREM (non REM) κατά τη διάρκεια του οποίου ο εγκέφαλος παρουσιάζει χαμηλή μεταβολική δραστηριότητα και ο REM, όπου ο εγκέφαλος εμφανίζει μεγάλη δραστηριότητα. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι ο NREM ύπνος είναι αυτός που πρακτικά ξεκουράζει το σώμα εξασφαλίζοντας τη συντήρηση της ενέργειάς μας, όπως γίνεται στα ζώα με τη χειμερία νάρκη. Ο REM ύπνος θα μπορούσε να βοηθάει στην οργάνωση των αναμνήσεων. Αυτή η άποψη όμως δεν έχει αποδειχθεί, και τα όνειρα που εμφανίζονται σ΄ αυτό το στάδιο δε σχετίζονται πάντα με αναμνήσεις.
Αισθήσεις από μέλη φαντάσματα
Υπολογίζεται πως περίπου το 80% των αναπήρων (με κολοβώματα) έχουν αισθήσεις που περιλαμβάνουν θερμότητα, φαγούρα, πίεση και πόνο και που προέρχονται από το αφαιρεμένο μέλος. Τα άτομα που βιώνουν αυτό το φαινόμενο, το οποίο είναι γνωστό ως 'μέλος φάντασμα', νιώθουν σαν το μέλος που έχουν χάσει να είναι ακόμα μέρος του σώματός τους. Μία εξήγηση θεωρεί ότι τα νεύρα που αντιστοιχούν στο απολεσθέν μέλος δημιουργούν νέες συνδέσεις με τον νωτιαίο μυελό και συνεχίζουν να στέλνουν σήματα στον εγκέφαλο σα να υπήρχε το μέλος ακόμα εκεί. Μια άλλη πιθανότητα είναι πως ο εγκέφαλος είναι ρυθμισμένος να λειτουργεί θεωρώντας πως υπάρχει ολόκληρο το σώμα, δηλαδή ο νους συνεχίζει να διατηρεί ένα σχεδιάγραμμα του σώματος στο οποίο περιλαμβάνει όλα τα μέλη του.
Το βιολογικό ρολόι
Βρίσκεται στον υποθάλαμο και ονομάζεται υπερχιασματικός πυρήνας, ή βιολογικό ρολόι και προγραμματίζει το σώμα να ακολουθεί έναν ρυθμό 24 ωρών (κιρκαδιανός ρυθμός). Το πιο ευδιάκριτο αποτέλεσμα του κιρκαδιανού ρυθμού είναι ο κύκλος του ύπνου και της εγρήγορσης, αλλά το βιολογικό ρολόι επίσης ελέγχει τη λειτουργία της πέψης, τη θερμοκρασία του σώματος, την πίεση του αίματος και την παραγωγή ορμονών. Ερευνητές έχουν βρει ότι η ένταση του φωτός μπορεί να προσαρμόσει το ρολόι προς τα μπρος ή προς τα πίσω, ρυθμίζοντας την έκκριση της ορμόνης μελατονίνη. Η τελευταία διαφωνία αφορά στο εάν συμπληρώματα μελατονίνης θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην πρόληψη του jet lag, το σύνδρομο που προκαλείται όταν κάποιος πετάει με αεροπλάνο διασχίζοντας διαφορετικές ζώνες ώρας.
Μνήμη
Κάποιες εμπειρίες είναι δύσκολες να τις ξεχάσουμε, όπως ίσως το πρώτο φιλί. Αλλά πως διατηρείται όλη αυτή η 'ταινιοθήκη' της ζωής μας; Χρησιμοποιώντας εγκεφαλο-απεικονιστικές τεχνικές, οι επιστήμονες προσπαθούν να αποκαλύψουν τους μηχανισμούς που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία και την αποθήκευση των αναμνήσεων. Έχουν ανακαλύψει ότι ο ιππόκαμπος που βρίσκεται στη φαιά ουσία του εγκεφάλου, θα μπορούσε να λειτουργεί σαν ένα κουτί μνήμης. Αλλά αυτή η περιοχή διατήρησης των μνημών δεν είναι πλήρως διακριτή. Προκύπτει πως τόσο αληθινές, όσο και ψευδείς αναμνήσεις μπορούν να ενεργοποιήσουν ίδιες εγκεφαλικές περιοχές. Για να ανακληθεί η πραγματική ανάμνηση, κάποιοι ερευνητές ζητούν σε ένα υποκείμενο να την ανακαλέσει μαζί με τα περιβάλλοντα γεγονότα που σχετίζονται μ' αυτή, κάτι που είναι δύσκολο εάν το γεγονός δεν έχει συμβεί στην πραγματικότητα.
Γέλιο
Το γέλιο αποτελεί μία από τις πιο δυσνόητες ανθρώπινες συμπεριφορές. Επιστήμονες έχουν βρει πως κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 'καλού γέλιου' ενεργοποιούνται τρεις εγκεφαλικές περιοχές: μία που αφορά τις νοητικές διεργασίες που συντελούν στην κατανόηση του αστείου, μία κινητική περιοχή που δίνει την χαρακτηριστική για το γέλιο κίνηση των μυών και μία συναισθηματική περιοχή που δίνει το αίσθημα της ιλαρότητας. Αλλά παραμένει άγνωστο γιατί ένα άτομο γελάει με τα ανόητα αστεία κάποιου φίλου του, ενώ κάποιο άλλο άτομο ξεκαρδίζεται παρακολουθώντας μία ταινία τρόμου. Ο John Morreall, που είναι ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές του χιούμορ στο Κολέγιο William και Mary, βρήκε ότι το γέλιο είναι μία παιχνιδιάρικη αντίδραση σε ιστορίες που δεν παρουσιάζουν μία εννοιολογική συνάφεια που θα περιμέναμε. Άλλοι ερευνητές του πεδίου τονίζουν ότι το γέλιο είναι ένας τρόπος μη λεκτικής επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που υποδηλώνει ότι αυτός που γελάει βρίσκεται σε κέφι. Ένα είναι σίγουρο: το γέλιο μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα.
Κληρονομικότητα ή περιβάλλον
Σ' αυτή τη μακρόχρονη μάχη σχετικά με το εάν οι σκέψεις και οι προσωπικότητές μας ελέγχονται από γονίδια ή από το περιβάλλον, οι επιστήμονες έχουν έναν πειστικό όγκο στοιχείων που υποδηλώνει ότι ισχύουν ταυτόχρονα και τα δύο. Η δυνατότητα της μελέτης μεμονωμένων γονιδίων παρέχει ενδείξεις πως λίγο έλεγχο έχουμε επάνω στην κληρονομικότητά μας, ωστόσο σε πολλά πεδία, η άσκηση συγκεκριμένων πιέσεων και μεθόδων ανατροφής έχουν δείξει ισχυρή επίδραση σχετικά με το ποιοι είμαστε και τι κάνουμε.
Γιατί γερνάμε
Η αθανασία είναι μόνο για τις ταινίες του Hollywood. Αλλά γιατί γερνούν οι άνθρωποι; Γεννιόμαστε με ένα εύρωστο σώμα γεμάτο με μηχανισμός για να καταπολεμούν την ασθένεια και τους τραυματισμούς, που θα περίμενε κανείς ότι θα εξακολουθούσαν να μας προστατεύουν από δύσκαμπτες αρθρώσεις και άλλες ασθένειες που εμφανίζονται καθώς μεγαλώνουμε. Αλλά καθώς γινόμαστε μεγαλύτεροι, οι μηχανισμοί επιδιόρθωσης του σώματός μας αρχίζουν να μας εγκαταλείπουν. Ως αποτέλεσμα, η αντοχή μας απέναντι σε φυσικούς τραυματισμούς και φορτία ολοένα και μειώνεται. Οι θεωρίες που εξετάζουν το γιατί γερνάμε διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: 1) όπως όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, η γήρανση θα μπορούσε να είναι απλά ένα τμήμα της ανθρώπινης γενετικής και με κάποιον τρόπο είναι ευεργετική για εμάς, 2) στην λιγότερο αισιόδοξη θέαση, η γήρανση δεν επιτελεί κανέναν σκοπό, αλλά είναι αποτέλεσμα της καταστροφής των κυττάρων που γίνεται κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Κάποιοι λίγοι ερευνητές ωστόσο, πιστεύουν ότι η επιστήμη θα καταφέρει τελικά να επιβραδύνει τη γήρανση, τουλάχιστον τόσο ώστε να ζούμε διπλάσιο χρόνο από όσο ζούμε τώρα.
Κρυογονική
Το να ζει κανείς για πάντα ίσως δε γίνει ποτέ. Αλλά ένα πρωτοποριακό πεδίο που λέγεται κρυογονική θα μπορούσε να δώσει σε κάποιους ανθρώπους δύο ζωές. Ένα τέτοιο κέντρο είναι το Alcor Life Extension Foundation στην Αριζόνα, που αποθηκεύει σώματα σε θήκες που είναι γεμάτες με υγρό άζωτο σε θερμοκρασίες πολύ χαμηλές, των 320 βαθμών Fahrenheit (ή 78 Kelvin). Η ιδέα είναι πως ένα άτομο που πεθαίνει από μία ανίατη για τη σημερινή επιστήμη ασθένεια, θα μπορούσε να παγώσει και να αναζωογονηθεί στο μέλλον όταν βρεθεί η θεραπεία. Το σώμα του τέως θρυλικού παίχτη του μπέϊζμπολ Ted Williams είναι φυλαγμένο σε μία από τις καταψύξεις του Alcor. Όπως και τα άλλα σώματα που βρίσκονται εκεί, βρίσκεται σε μια θέση με το κεφάλι προς τα κάτω. Μ' αυτόν τον τρόπο, εάν ποτέ υπήρχε κάποια διαρροή στο δοχείο, ο εγκέφαλος θα παρέμενε μέσα στο ψυχρό υγρό. Ακόμα δεν έχει αναζωογονηθεί κανένα από τα κατεψυγμένα σώματα, επειδή δεν υπάρχει τέτοια τεχνολογία. Εάν το σώμα δεν καταψυχθεί στην ακριβώς κατάλληλη θερμοκρασία, τα κύτταρά του θα μετατραπούν σε πάγο και θα σπάσουν σε κομμάτια.
Συνείδηση
Όταν σηκωνόμαστε το πρωί, μπορεί να αντιλαμβανόμαστε ότι ο ήλιος μόλις σηκώθηκε, να ακούμε μερικά πουλιά να τιτιβίζουν, ή ακόμα να νιώθουμε μια στιγμή αγαλλίασης καθώς ο φρέσκος πρωινός αγέρας χαϊδεύει το πρόσωπό μας. Με άλλα λόγια, είμαστε συνειδητοί. Αυτό το περίπλοκο θέμα έχει παιδέψει την επιστημονική κοινότητα από την αρχαιότητα. Μόνο πρόσφατα οι νευροεπιστήμονες έχουν θεωρήσει τη συνείδηση ως ένα πραγματικό θέμα για έρευνα. Το μεγαλύτερο αίνιγμα είναι να εξηγηθεί το πώς οι διεργασίες που γίνονται στον εγκέφαλο δίνουν γένεση σε υποκειμενικές εμπειρίες. Για την ώρα όμως, αυτό που έχουν καταφέρει οι επιστήμονες είναι να συντάξουν μια μεγάλη λίστα από ερωτήσεις.
